Đến nay, chưa có
tài liệu chính thức công bố về lịch sử xuất xứ của giống gà này.
Nhưng theo những câu chuyện còn truyền lại của bà con nơi đây thì gà
Tò có hoặc được đặt tên từ đời nhà Trần: Vào thế kỷ thứ XII thời nhà
Trần (từ năm 1225 đến 1400) Cụ Vũ Trung Khái người làng Noi Cáo – Từ Liêm –
Hà Nội, do có công lớn trong 3 lần đánh thắng Quân Nguyên được Vua Trần Nhân
Tông gả công chúa cho ông và phong cho ông làm Phò Mã Hưng Mỹ Hầu và đã phái
ông về canh giữ cửa biển phía đông năm 1258. Cửa biển này là cửa biển quan trọng
bậc nhất của nước ta thời đó vì giặc phương Bắc thường vào nước ta bằng con đường
đó.Tới đây ông đã huy động dân chúng trong vùng khai khẩn đất hoang, đắp đê, lấn
biển dựng nên điền trang Tô Xuyên. Mảnh đất làng Tò khi ấy có 1 giống gà vừa
to, lông lại đẹp, thịt ngon được cụ đem về Điền Trang để nuôi. Giống gà này thịt
ngon hiếm có nên cụ thường mổ ra để tế lễ thần thánh, người đã đem sản vật
giống gà nơi quê nhà để tiến đức vua cha. Giống gà thân chắc nịch,
tướng to cao, thịt thì thơm ngon đặc biệt không gì sánh được làm cho
nhà vua rất mực hài lòng. Ngài lệnh ban thưởng cho làng Tò mười
nghìn đấu gạo và kể từ đó cái tên gà Tò (còn gọi là gà Tiến Vua)
ra đời.
Năm 1266, cụ cho
xây dựng ngôi Đình Tò, ngôi Đình to và đẹp nhất vùng châu thổ sông Hồng lúc bấy
giờ có khắc họa cách điệu những con gà Tò trên đó. Tháng bảy âm lịch hàng
năm là bốn làng trong vùng (Tô Xuyên, Tô Đàm, Tô Hồ, Tô Đê) lại tổ
chức lễ Bá Yết Thành Hoàng, lễ vật được dâng cúng là một chú gà
Tò thật to, khỏe. Đến nay, nghi lễ ấy không còn thấy xuất hiện.
Gà Tò có một số đặc điểm sau:
* Về hình dáng: Gà Tò có vóc dáng
to cao hơn các giống gà khác, từ lúc mới nở tới khi đạt bốn tuần
tuổi đạt khoảng 0,67kg. Gà Tò nuôi thịt từ khi nở tới lúc xuất chuồng
khoảng bảy tháng. Lúc 01 ngày
tuổi gà Tò có lông màu trắng ngà (vàng nhạt), mỏ vàng, chân trắng hồng, gà có
lông chân. Đến 8 tuần tuổi lông chân
gà có hiện tượng thưa dần. Và đến tận kỳ sinh sản, lông mới mọc lại
như thường.
* Khả năng sinh sản:
Con trống có da đỏ
như gà nòi trọng lượng trung bình đạt từ 4 - 5kg. Khi trưởng thành,
gà trống thường có lông màu đỏ tía, mã mật, mào cờ, mào tích đỏ tươi, chân và mỏ màu vàng. Gà Tò có một đặc điểm đặc biệt là
có lông quần (hàng lông mọc từ đầu gối đến tận ngón đi theo 1 hàng thẳng dày
cứng). Kẽ chân có màu tía.
Con mái có lông
màu trứng cà cuống, mào cờ,
mỏ vàng, chân vàng có trọng lượng
trung bình đạt từ 3 – 4kg. Gà mái khi đạt tới trọng lượng khoảng
2,5kg thì đẻ trứng. Gà Tò đẻ một lần từ mười hai tới mười sáu
trứng. Một năm đạt tới khoảng một trăm ba mươi tới một trăm năm mươi
trứng. Gà Tò không có hiện tượng ấp bóng như một số giống gà khác,
sau mỗi lần đẻ chúng nghỉ từ năm tới bảy ngày sau đó đẻ tiếp. Gà
Tò mái do có lông chân dễ bị ngấm nước, thể hình quá khổ làm cho
gà Tò mái trở nên vụng về trong việc ấp trứng, nên tỷ lệ nở trứng ở
gà Tò không cao. Đây cũng là một trong các nguyên nhân làm cho gà Tò
trở nên hiếm.
Do chưa từng được
thử nuôi theo hình thức nuôi công nghiệp, nên gà Tò đến nay mới chỉ
được biết đến với cách nuôi thả thông thường.
Tác giả : BSTY. Nguyễn Thị Dịu